|
نقدی بر گزارش سالانه نقض حقوق بشر / حنیف حیدرنژاد |
|
|
|
04 ارديبهشت 1391 |
نگاهی به نقاط قوت و ضعف «گزارش سالانه» مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران در باره نقض حقوق بشر در ایران ویژه سال ۱۳۹۰
نهاد آمار، نشر و آثار مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران با انتشار یک گزارش (1) مشتمل بر ۷ بخش در ۳۹ کتابچه و در ۹۳۷ صفحه، نقض حقوق بشر در ایران توسط جمهوری اسلامی را به اطلاع افکار عمومی رسانده است. نگاهی اجمالی به نقاط قوت و ضعف این گزارش:
الف) نقاط قوت
1- مهمترین و بزرگترین نقطه قوت این گزارش «بودن» آن است. اینکه دفاع از حقوق بشر و تلاش برای مستند کردن آن توسط خود ایرانیان به تدریج به یک فرهنگ در بین ایرانیان تبدیل می شود، گام بسیار بزرگ و با ارزشی برای پر کردن تدریجی یک خلاء بزرگ در جامعه ایران می باشد.
2- این گزارش تلاشی است برای مستند سازی موارد نقض حقوق بشر که آنرا از یک اقدام خبری و اطلاع رسانی صرف متمایز می سازد.
3- جنبه تخصصی این گزارش نسبتا قوی می باشد، که حاصل خارج کردن «حقوق بشر» به عنوان یک ابزار سیاسی از دست نیروهائی است که به آرمان حقوق بشر باور نداشته، اما در تلاشند تا از آن تنها برای تصفیه حساب با حاکمیت یا رقبای خود استفاده کنند. دایره دفاع اینگونه جریانات از حقوق بشر تنگ و بسته بوده و با نگاه «خودی و غیر خودی» همراه است. حال آنکه گزارش مجموعه فعالان حقوق بشر در تلاش است تا تمامی موراد نقض حقوق بشر در ایران را گردآوری کرده و در پی منافع سیاسی و ایدئولوژیک نمی باشد. از این رو اعتبار و پایبندی این مجموعه به حقوق بشر به عنوان یک آرمان بشری، و نه یک ابزار سیاسی، را افزاش میدهد.
3- ساختار گزارش و تقسیم بندی های موضوعی آن دقت گزارش را افزایش داده است.
4- جداول و گرافیک های متعدد گزارش کیفیت آنرا افزایش داده و انتقال داده ها به خواننده گزارش را سهل تر می سازد.
5- این گزارش در شرایط حاکمیت سرکوب و دیکتاتوری در ایران منتشر میشود. مطابق همین گزارش 22% اطلاعات آن از منابع دولتی و 47% دیگر آن از منابع غیر دولتی بوده است. دسترسی، جمع آوری یا انتقال بخشی از این اطلاعات در شرایط امروز حاکم بر ایران می تواند با خطر بالا، تا حد خطر جانی همراه باشد، واقعیتی که احترام عمیق نسبت به تهیه کنندگان گزارش را با خود به همراه می آورد. اگرچه گزارش تاکید دارد که اسناد جمع آوری شده تمامی موارد نقض حقوق بشر در ایران را منعکس نمی کند، با این وجود تصویر نسبتا روشنی از گستردگی و شدت آن در ایران را در برابر خواننده خود قرار میدهد.
6- در شرایطی که مجموعه فعالان حقوق بشر و نیز دیگر تشکلات حقوق بشری یا فعالین منفرد حقوق بشری، بطور گسترده در ایران در معرض تعقیب و دستگیری و زندان و شکنجه می باشند، تهیه این گزارش نشان از یک کار دسته جمعی بزرگ، منظم و با پشتکار است. تهیه چنین گزارشی نشانه بازسازی تشکیلاتی مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران و نشانه برقراری و ادامه ارتباط بین داخل و خارج کشور بین فعالین این تشکل علیرغم همه محدودیت ها و خطر ها می باشد.
7- رژیم جمهوری اسلامی نشان داده که علیرغم بی توجهی به قوانین، قرادادها و موازین بین المللی در تلاش است تا برای گریز از محکومیت های جهانی، جنایات خود را سرپوش بگذارد و شجاعت اعتراف به کرده های خود را ندارد. در چنین شرایطی انتشار اسناد و گزارشات نقض حقوق بشر، بویژه از سوی فعالین ایرانی مدافع حقوق بشر، راه گریز این رژیم را بسته تر کرده و به همان میزان دست این رژیم در سرکوب بیشتر را بسته تر می سازد. با وجود چنین گزارش هائی این رژیم می داند که جنایت بیشتر به معنی محکومیت های بیشتر در عرصه بین المللی خواهد بود. اگرچه چنین گزارش هائی نمیتواند منجربه آن شود تا این رژیم ماهیت و سیاست های ضد بشری خود را تغییر دهد، اما ادامه این سیاست ها را برای رژیم با چالش و هزینه های بیشتری در سطح بین المللی همراه خواهد ساخت. با این نگاه، وادار کردن این رژیم به حتی یک قدم عقب نشینی و جلوگیری کردن از حتی یک مورد نقض حقوق بشر در ایران، یک پیروزی و موفقیت برای فعالین حقوق بشری خواهد بود.
ب) نقاط ضعف و کمبود ها
در این قسمت تنها به ذکر چند نمونه اکتفا شده و هدف آن است تا دقت و کیفیت و اعتبار گزارش های آتی بالاتر رود.
1- برخی واژه های استفاده شده در گزارش یکدست نیست یا تعریف نشده یا بسیار کلی است؛ در سالنامه آماری:
- ذیل عنوان «توانمندی سازمانهای مدافع حقوق بشر»
«توانمندی سازمانهای مدافع حقوق بشر در امر خطیر گزارشگری در سال ۱۳۹۰ نسبت به سال ۱۳۸۹ ۲۹% کاهش داشته است. اما کاهش کلی گزارشگری از مناطق مرکزی و حاشیه ای کشور به دلیل کاهش نقض حقوق بشر و یا کم کاری سازمان های حقوق بشری نبوده است، بلکه این امر عمدتاً مربوط به افزایش فشار بر مدافعان حقوق بشر و هزینه مند شدن فعالیت گروه های مستقل حقوق بشری از سوی حکومت ایران است.»
معلوم نیست در اینجا منظور از «سازمان های مدافع حقوق بشر» چه می باشد. برداشت اولیه خواننده از این گزارش این است که بخشی از منابع تهیه ی گزارش رسانه های دولتی و یا غیر دولتی در داخل ایران می باشد و منبع بزرگ دیگر اطلاعات جمع آوری شده توسط فعالین مجموعه حقوق بشر در داخل کشور است. اگر «منابع» مورد نظر در این گزارش که «توانمندی آنها با خطر مواجه است»، مربوط به خود مجموعه فعالان حقوق بشر است، دیگر استفاده از لفظ «سازمان ها» درست نمی باشد. اگر هم منظور بطور واقعی دیگر سازمان های مدافع حقوق بشر می باشد، درست آن است که نام آنها آورده شود.
عنوان «اقلیت های قومی- ملی»، مبهم یا سوال برانگیز است. برای مثال در این تیتر واژه «قومی» مقدم بر «ملی» آورده شده است. نظر به حساسیت فعالین حقوق بشری ملیت های ساکن در ایران، استفاده کردن از واژه «قومی» در یک گزارش رسمی سوال بر انگیز است. از طرف دیگر بجز خود این تیتر، در زیر گرافیک یا نمودارهای مربوط به آن، تنها از واژه «قومی» استفاده شده است.
- ذیل عنوان «حقوق فرهنگی» آورده شده است: «مجوز ۲ تشکل فرهنگی باطل و از انتشار ۱۱ اثر فرهنگی و نیز از اجرای ۷ برنامه فرهنگی ممانعت بعمل آمده است».
معلوم نیست در اینجا منظور از حقوق فرهگی چیست. اگر این موارد مرتبط با حق آزادی بیان یا مطبوعات باشد، در این حالت درست آن است در موضوع خود نوشته شود. آیا ملاک در تقسیم بندی موضوعی این گزارش بیانیه جهانی حقوق بشر و حقوق و آزادی های تصریح شده در آن است؟ اگر آری، بهتر است در گزارش برای عنوان بندی موضوعی یا رسته ها از همان واژه ها و همان ترمولوژی موجود در بیانه حقوق بشر استفاده شود.
- ذیل عنوان «اندیشه و بیان»
«در این جمع، ۲۳ مورد اعمال فیلترینگ اینترنتی گزارش شده است، ۱۸ توقیف نشریه، ۱۱ اختلال تعمدی در شبکه اینترنت، ۱ مورد اختلال تعمدی در شبکه مخابرات، ۳۳۶ بازداشت موردی، ۹ مورد ضرب و شتم، ۱۷ مورد ممانعت از برگزاری تجمع، مراسم یا سخنرانی، ۱۴ مورد پلمپ».
موارد ذکر شده ی بالا اگر چه نشان از نقض حقوق مرتبط با اندیشه و بیان می باشد، اما به دلیل آنکه بطور مشخص موارد مرتبط با مطبوعات را شامل می گردد، درست تر آن است که در یک دسته بندی دیگر تحت عنوان آزادی مطبوعات آورده شود.
- در گزارش تفصیلی جدول «اسامی استانها» به ترتیب حروف الفبا نیست. کهکیلویه و بویر احمد بعد از جمع کل آمده و سیستان و بلوچستان یکی به آخر آورده شده است. درست آن است که دسته بندی کاملا بر اساس حروف الفبا باشد و ستون نامعلوم هم در پایان آورده شد و سپس جمع کل نوشته شود.
- عنوان «اصناف» در گزارش تفصیلی، تعریف نشده است. اصناف در لفظ عامیانه به کسبه جزء و بازاریان اطلاق می شود. آیا در اینجا همین معنی را دارد؟ ذیل همین عنوان با تیتر «تهدید و ارعاب و اعمال فشار»، برخی واژه ها مبهم است، مثلا: پلمب، یا در جای دیگر پلمب اماکن، محرومیت و تعلیق، در جای دیگر تعلیق... این واژه ها تعریف نشده اند. آیا منظور از «پلمب» لغو پروانه کسب می باشد؟ منظور از محرومیت و تعلیق چه می باشد؟ اگر منظور محرومیت از ادامه کسب و کار باشد که باز می توان لغو پروانه یا اجازه کار را استفاده کرد، وگرنه باید توضیح داده شود که منظور چیست.
درست آن است بجای واژه های بومی یا عامیانه، از واژه های دقیق یا استاندرادی که در فرهنگ حقوقی یا فرهنگ حقوق بشر رایج بوده و یک درک واحد و استاندارد جهانی از آن بدست میاید استفاده شود.
- در گزارش تفصیلی، ذیل عنوان «اندیشه وبیان»، مطبوعات و احزاب در کنار هم آورده شده و یا به شغل افراد اشاره شده بدون آکه ربط بین شغل و دلیل دستگیری معلوم باشد.
مثلا: بازداشت سردبیر و سه خبرنگار و عکاس ایسنا در شیراز:> از این خبر معلوم نمی شود که آیا دلیل بازداشت این افراد شغلشان بوده است؟ اگر آری، باز هم درست آن است که در قسمت آزادی مطبوعات آورده شود. یا عبدالفتاح سلطانی دستگیر شد:> به چه دلیل او دستگیر شده است؟ ارتباط دستگیری او با شغل وی معلوم نیست.
یا بازداشت یک شهروند کرد در سلماس:> توضیحی وجود ندارد که معلوم شود که دستگیری این فرد چه ربطی به اندیشه و بیان دارد.
یا بازداشت یک شهروند ساکن تهران و انتقال به یک مکان نامعلوم. داوود بهمن آبادی شهروند تهرانی در پی احضار به پلیس امنیت بازداشت و به یک مکان نامعلوم منتقل شد.... یا خبر مشابه در مورد منیژه صادقی شهروند ساکن سنندج... یا یک خبر دیگر: چهار نفر به اتهام اقدامات ضدامنیتی بازداشت شدند 18 دی...:> خبر غیر دقیق بوده و معلوم نیست ارتباط این دستگیری ها با «اندیشه و بیان» چه می باشد.
- در گزارش جداگانه مربوط به «اسامی بازداشت شدگان»، در ستون نوع فعالیت (علت دستگیری)، از جمله این موارد دیده می شود؛ شهروند مسیحی، فعال مدنی، شهروند معترض، فعال دانشجوئی، شهروند بهائی، فعال سیاسی، فعال کارگری، وکیل دادگستری، روزنامه نگار، وبلاگ نویس، فعال فرهنگی، استاد دانشگاه، فعال زنان، اهل سنت، دراویش گنابادی...
معلوم نیست در این جا منظور از «نوع فعالیت» چه می باشد؟ شغل یک فرد چه ربطی به این موضع دارد. اگر به دلیل وکالت فردی دستگیر شده، آیا این دستگیری به دلیل شغلش بوده یا دفاع او از افراد زندانی یا به به دلیل مصاحبه با رسانه ها وووو، یا در مورد فعالیت ملی و مذهبی، آیا تعلق گروهی مورد نظر است یا فعالیت در جهت مطالبه خواسته های مذهبی و ملی و... در این ستون مفهوم فعال سیاسی بسیار کلی است، منظور چه می باشد؟ زیرا یک شهروند معترض که در این ستون هم آورده شده، می تواند یک فعال سیاسی هم باشد. پس منظور از فعال سیاسی چیست؟ آیا تعلق به یک حزب و تشکل سیاسی می باشد؟ اگر آری، درست آن است که اسم ان ان تشکل نوشته شود.
استفاده از واژه های متعدد و تعریف نشده موجب ابهام شده و دقت گزارش را پائین آورده و به میزان سندیت و اعتبار آن آسیب می رساند.
2- گزارش فاقد فهرست می باشد. تقسیم بندی های موضوعی که با تیتر بزرگ و رنگ جداگانه از هم تفکیک شده اند، صفحات را بسیار شلوغ و دسترسی به مطلب مورد نظر برای پژوهنده را سخت می کند. استفاده از یک سیستم فهرست بندی شماره ای می تواند این کمبود را برطرف سازد.
3- گزارش با استانداردهای جهانی فاصله زیادی دارد، به نحوی که علیرغم کار و تلاش فراوان، استفاده از آن را برای مراجع بین المللی سخت و یا در مواردی ناممکن می سازد. به همین خاطر نیز میزان تخصصی بودن و میزان سندیت آن نسبی ارزیابی می شود. یک گزارش حقوق بشری بر اساس فاکت و سند بوده و بسیار دقیق تنظیم شده و در آن از بکار گیری لغت و واژه های مبهم، چند پهلو و یا کلی خودداری شده و بسیار کوتاه و مشخص منظور را بیان میکند. اگر قرار باشد این گزارش ترجمه و مثلا به نماینده ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل در امور ایران داده شود. برای او بسیار سخت است تا بتواند بر اساس استاندارد هائی که او باید به آن پایبند باشد، از این اطلاعات استفاده کند. در نتیجه یا باید به هنگام ترجمه با یک کار غول آسا، گزارش را تکمیل و دقیق کرد، که وقت و انرژی و هزینه بسیار طلب می کند. یا تنها از بخشی از گزارش که استاندارد لازم را دارد استفاده کرد.
اگر هدف از تهیه و انتشار گزارش نقض موارد حقوق بشر در ایران اطلاع رسانی به افکار عمومی ایرانیان و افشاء جنایات رژیم حاکم بر ایران باشد، گزارش حاضر با تمام کمبود ها و نواقص، به میزان زیادی به این هدف پاسخ میدهد. اما اگر فرض گرفته شود که این گزارش دقیقا ترجمه و در اختیار افکار عمومی جهان قرار داده شود، در این حالت برای شهروندان غربی و فعالین حقوق بشر، ژورنالیستها و بویژه متخصصین حقوقی سوالات زیادی مطرح خواهد بود. با مبنا قرار دادن اعلامیه جهانی حقوق بشر و مواد و بند های آن میتوان چهارچوب مناسبی برای استاندارد کردن گزارش ایجاد نمود.
اما اگر هدف از تهیه گزارش موارد نقض حقوق بشر در ایران فراهم نمودن زمینه حقوقی برای محکومیت رژیم جمهوری اسلامی در سطح بین المللی به عنوان جنایت بر علیه بشریت باشد، در این حالت اگر مستند سازی بر پایه استاندارد جهانی تنظیم شود، می تواند میزان اعتبار گزارش مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران را بسیار افزایش داده و از سوی مراجع بین المللی بطور مؤثر تری مورد استناد قرار خواهد گرفت. به نمونه زیر توجه کنید:
در اساسنامه دادگاه جنایی بینالمللی رم مصوبه 17 ژوئیه 1998؛ بخش دوم، ماده 7 جنایت علیه بشریت اینگونه تعریف شده است (2):
«جنایت علیه بشریت» عبارت است از انجام هر یک از اعمال ذیل به عنوان بخشی از یک حمله علیه گروهی غیرنظامی که به شکل گسترده یا سازمان یافته صورت بگیرد، با اطلاع از حمله:
الف) قتل؛
ب) نابودسازی؛
ج) برده سازی؛
د) اخراج یا انتقال اجباری جمیعت؛
هـ) محبوس ساختن یا دیگر اَشکال محرومیت شدید از آزادی جسمی که نقض کننده مفاد اساسی حقوق بینالملل باشد؛
و) شکنجه؛
ز) تجاوز جنسی، برده کشی جنسی، فحشاء اجباری، حاملگی اجباری، عقیم سازی اجباری، یا هر نوع خشونت جنسی دیگر در همان سطح؛
ح) آزار و تعقیب یک گروه یا جمعیت مشخص، به دلایل سیاسی، نژادی، ملی، قومی، فرهنگی، مذهبی، جنسی، به شرحی که در بند 3 مشخص گردیده، یا به دلایل دیگری در سطح جهان بر اساس قوانین بینالمللی در ارتباط با هر یک از اعمالی که در این بند یا هر جرم دیگری که در حیطه صلاحیت این دادگاه باشد به عنوان یک عمل غیرمجاز به رسمیت شناخته شده باشد؛
ط) ناپدید شدن اجباری افراد؛
ی) جنایت نژادپرستی؛
ک) دیگر اعمال غیرانسانی با خصوصیاتی مشابه که به قصد وارد آوردن عمدی درد و رنج شدید یا آسیب رساندن جدی به بدن، یا سلامت جسمی یا روانی افراد، صورت گیرد.
اگر مستند سازی و تقسیم بندی موضوعی گزارش نقض حقوق بشر در ایران بر اساس الگوی فوق باشد، تلاش فعالان حقوق بشر برای پایان دادن به پایمال شدن حقوق بشر در ایران را سریعتر و تاثیر گذاری آن در عرصه بین المللی را نیز بطور چشم گیری افزایش خواهد داد. در این راستا گذراندن دوره های آموزشی تخصصی در زمینه حقوق بشر و حقوق بین الملل میتواند به بالا رفتن استاندارد، دقت و کیفیت کار و تنظیم گزارش های بعدی کمک موثری کند.
حنیف حیدرنژاد
22. 04. 2012
منبع: خبرگزاری هرانا
.....................................................................................................................................
زیر نویس ها:
1- گزارش سالانه نقض حقوق بشر در ایران ویژه سال ۱۳۹۰ منتشر شد
2- متن کامل فارسی اساسنامه دادگاه جنایی بینالمللی لاهه مصوبه 17 ژوئیه 1998
|
